Σάββατο, Νοεμβρίου 29

Η Δεοντολογία στην εκπαίδευση της Ψυχοθεραπείας

Δεοντολογία. Γιατί;

Ι. Εισαγωγικά

Στο χώρο μας, στο χώρο της Θεραπείας γενικότερα υπάρχει μια μεγάλη παράδοση σχετικά με την Δεοντολογία,
η οποία ξεκινάει από την αρχαία Ελλάδα. Έτσι στις απαρχές της δυτικοευρωπαϊκής θεραπευτικής πρακτικής και
συγκεκριμένα της Ιατρικής συναντάμε τον ‘όρκο του Ιπποκράτη’. Στον γνωστό αυτόν όρκο βρίσκουμε για 1η φορά
κωδικοποιημένες και θεσμοθετημένες κάποιες αρχές που πέρα από τη γνώση και την τεχνική οφείλουν να διέπουν
και να περιβάλουν την άσκηση της θεραπευτικής τέχνης, της ιατρικής συγκεκριμένα.

Θα μπορούσε να πει κανείς ότι ο ‘όρκος του Ιπποκράτη’ αποτελεί ένα αρχέτυπο, έναν πρωταρχικό Κώδικα Δεοντολογίας;


Η παράδοση αυτή συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας και όχι μόνο στην Ιατρική. Από την στιγμή γέννησης της Ψυχοθεραπείας,
αν αυτή την ταυτίσουμε χρονικά με την εμφάνιση της Ψυχανάλυσης, η Δεοντολογία αποτέλεσε συστατικό στοιχείο της
ψυχαναλυτικής πρακτικής (ενδεικτικά αναφέρω την εχεμύθεια, το απόρρητο, η απαγόρευση άσκησης της Ψυχανάλυσης σε
συγγενικά πρόσωπα, μεταβίβαση και ερωτικά συναισθήματα, κλπ.)


Σήμερα δεν υπάρχει εκπαιδευτικός οργανισμός ή αντίστοιχος επαγγελματικός σύλλογος ψυχολόγων,
ψυχιάτρων ή ψυχοθεραπευτών χωρίς Κώδικα Δεοντολογίας. Μάλιστα για την ΕΕΨΕ
(αλλά και την ΕΑΡ) ο Κώδικας Δεοντολογίας
είναι μια από τις προϋποθέσεις για να γίνει μέλος της Εταιρίας ένας εκπαιδευτικός οργανισμός ή ένας αντίστοιχος
ψυχοθεραπευτικός επαγγελματικός σύλλογος.


Ενώ αυτό υπογραμμίζει την σπουδαιότητα της Δεοντολογίας, από την άλλη πλευρά, συνήθως όταν μιλάμε για την
εκπαίδευση στην Ψυχοθεραπεία αναφερόμαστε κυρίως στην Θεωρία, στην Προσωπική Ανάπτυξη, στην Εποπτεία, ή σε άλλες
εκπαιδευτικές δραστηριότητες και λιγότερο στην Δεοντολογία. Ενδεικτικό είναι το γεγονός, ότι και η Ευρωπαϊκή Εταιρία
Ψυχοθεραπείας (EAP) προσδιορίζει ως κύρια χαρακτηριστικά της ψυχοθεραπευτικής εκπαίδευσης την θεωρία,
την προσωπική θεραπεία, την εποπτεία και την πρακτική άσκηση.


Σε ότι αφορά την εκπαίδευση λοιπόν η Δεοντολογία δεν αναφέρεται καθόλου. Φαντάζομαι ότι υπονοείται και
γι’αυτό δεν δηλώνεται ρητά!

ΙΙ. Η Δεοντολογία, η επαγγελματική ηθική


Πιστεύω ότι η Δεοντολογία οφείλει όχι μόνο να υπονοείται, αλλά και να αποτελεί σημαντικό μέρος της ψυχοθεραπευτικής
εκπαίδευσης.
Γιατί όμως; Γιατί είναι απαραίτητη η Δεοντολογία; Είναι απαραίτητη η Δεοντολογία στην εκπαίδευση της Ψυχοθεραπείας;


Θεωρώ, ότι η Δεοντολογία είναι απολύτως απαραίτητη.
Ωστόσο δεν επαρκεί. Δεν είναι αρκετή από μόνη της.
Θα επανέλθω σε αυτό αργότερα. Πρώτα θα ήθελα να ασχοληθούμε με την αναγκαιότητα της Δεοντολογίας.


Στην εκπαίδευση της Ψυχοθεραπείας η Δεοντολογία είναι απολύτως απαραίτητη. Αυτό έχει να κάνει με τη φύση
του επαγγέλματος
, στο οποίο ο μελλοντικός ψυχοθεραπευτής εκπαιδεύεται. Το επάγγελμα του Ψυχοθεραπευτή είναι, εκτός
άλλων, αδύνατο, δύσκολο, απαιτητικό, ιδιαίτερο, μοναδικό, μοναχικό, αμφιλεγόμενο, επισφαλές, οριακό. Πολλές φορές
κινείται ανάμεσα στο κοινωνικά αποδεκτό, την κοινωνική νόρμα/ φυσιολογικότητα και την προσωπική διαφοροποίηση,
την απόκλιση, την ιδιαιτερότητα. Και ως τέτοιο το επάγγελμα του ψυχοθεραπευτή χρειάζεται να προστατευτεί από
εξωτερικούς παράγοντες και εσωτερικούς κινδύνους. Είναι ακριβώς αυτή η επισφαλής ιδιαιτερότητα του επαγγέλματος
του Ψυχοθεραπευτή που καθιστά αναγκαία την ύπαρξη Δεοντολογίας.


Με εξωτερικούς παράγοντες εννοώ όλες τις κοινωνικές (οικογενειακές), πολιτικές, νομικές παραμέτρους
που επηρεάζουν ή μπορεί να επηρεάσουν την ψυχοθεραπευτική πράξη.


Με εσωτερικούς παράγοντες εννοώ κυρίως την ενδεχόμενη αυθαιρεσία και αλαζονεία του ψυχοθεραπευτή,
την αίσθηση παντοδυναμίας, που μπορεί να εμφανιστεί και να στρεβλώσει την δουλειά του.


Έτσι θα μπορούσα να πω, ότι η Δεοντολογία μπορεί λοιπόν να λειτουργήσει σε 2 επίπεδα:


  • Από την μία πλευρά μας βοηθά να διαμορφώσουμε ένα ‘κοινωνικό πρόσωπο’, εφόσον δεν είμαστε μόνοι μας,
    σε κενό αέρος, ώστε να μπορούμε να λογοδοτήσουμε για την δουλειά μας ή να την υποστηρίξουμε, αν χρειαστεί
    (ποιοι είμαστε, πως και με ποιες συνθήκες δουλεύουμε…)


  • Και από την άλλη πλευρά μας βοηθά να χαράξουμε ένα πλαίσιο, μέσα στο οποίο μπορούμε να προσφέρουμε
    τις υπηρεσίες μας στους πελάτες μας προστατεύοντας και προφυλάσσοντας εμάς, τον άλλο, την σχέση μας καθώς
    και την δουλειά που πρόκειται να λάβει χώρα από αυθαιρεσίες, λάθη, κακοδιαχείριση, κατάχρηση εξουσίας,
    χειραγώγηση, εκμετάλλευση, κλπ.

Συνεπώς:


  • α) η Δεοντολογία δεν συνοδεύει απλά την ψυχοθεραπευτική πράξη, αλλά και προηγείται αυτής,
    εφόσον την καθιστά δυνατή. Αν δεν υπάρχουν βασικοί δεοντολογικοί κανόνες,
    τότε δεν εξασφαλίζεται ο ελάχιστος χώρος, ώστε να αρχίσει να ασκείται η ψυχοθεραπεία.

  • β) η Δεοντολογία έχει προληπτικό χαρακτήρα ως προς ην αποφυγή λαθών και συγκρούσεων.

Κάτω από αυτό το πρίσμα, η Δεοντολογία δεν μπορεί παρά να αποτελεί συστατικό στοιχείο

και της ψυχοθεραπευτικής εκπαίδευσης. Ο μελλοντικός θεραπευτής χρειάζεται να γνωρίσει και
να γνωρίζει τον Κώδικα Δεοντολογίας του επαγγέλματος στο οποίο εκπαιδεύεται, να τον μελετήσει,
να εξοικειωθεί με αυτόν, με στόχο να τον αφομοιώσει, ώστε:



  • να μάθει να εξετάζει θέματα που θα προκύψουν στην εργασία του και κάτω από το πρίσμα της δεοντολογίας

  • να ευαισθητοποιηθεί, να αναρωτηθεί και να προβληματιστεί γύρω από θεμελιώδη θέματα δεοντολογίας,
    όπως διατήρηση της αυτονομίας, αποφυγή βλαβών, παροχή φροντίδας, ισότιμη μεταχείριση

  • να απαντήσει ενδεχομένως σε κάποια από αυτά

  • να προετοιμαστεί, όσο είναι δυνατόν, ως προς την εφαρμογή της δεοντολογίας στην θεραπευτική πράξη

  • να αναπτύξει την ετοιμότητα να παρατηρεί συνεχώς την συμπεριφορά του

  • να αποκτήσει τέλος ‘δεοντολογική επάρκεια’ και επαγγελματική υπευθυνότητα

ΙΙΙ. Η Ηθική

Ωστόσο όπως ανέφερα παραπάνω, η Δεοντολογία είναι μεν απαραίτητη και αναγκαία, αλλά δεν επαρκεί.

Τολμώ να πω, ότι η Δεοντολογία από μόνη της δεν μπορεί να σταθεί, αν δεν υπάρχει κάτι άλλο που να την
στηρίζει και να την υποστηρίζει. Και αυτό είναι η Ηθική, η προσωπική ηθική ή με άλλα λόγια η φρόνηση,
η αρετή, το ήθος του θεραπευτή. Όπως επισημαίνει ο Θ. Τζαβάρας μεταφέροντας την σκέψη του γάλλου φιλόσοφου
Paul Ricoeur

« Προτού κωδικοποιηθούν οι κανόνες άσκησης των συγκεκριμένων επαγγελμάτων,
είτε προς τα άτομα/ασθενείς,
είτε προς την κοινωνία και το κράτος, δηλαδή προτού δημιουργηθεί το πλαίσιο μιας δεοντολογικής ηθικής,
το υποκείμενο/θεραπευτής καλείται να αντιμετωπίσει την ανάγκη μιας πιο θεμελιακής ηθικής,
της σώμφρονος/έμφρονος ηθικής, όπως την αποκαλεί. Ο Ricoeur συνδέει αυτή την ηθική με την Ελληνική
αρετή της φρονήσεως…»
. (Τζαβάρας, 1998, σελ. 75)


Απέναντι στις τόσες και τόσες Δεοντολογίες και τους Κώδικες, τις δεοντολογικές υποχρεώσεις και εντολές,
τους κανόνες και κανονισμούς, απέναντι στην Δεοντολογία ως ένα εξωτερικό αξιακό σύστημα,
θα ήθελα να αντιπαραβάλω την ηθική του θεραπευτή ως εσωτερικό αξιακό σύστημα με βιωμένες αξίες και αρετές ,
το θεραπευτικό του ήθος, το οποίο καλείται να αναπτύξει και να καλλιεργήσει ο εκπαιδευόμενος θεραπευτής
κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσης του και το οποίο θα βρει την έκφραση του στην θεραπευτική του στάση.
Άλλωστε τι είναι η ίδια η ψυχοθεραπεία, αν όχι πρωτίστως και κυρίως ηθική στάση και μετά οτιδήποτε άλλο,
δηλ., γνώσεις, θεωρίες, τεχνικές, μέθοδος, επιστήμη!


Και ακριβώς αυτή τη στάση του μελλοντικού θεραπευτή καλείται να ενεργοποιήσει και να καλλιεργήσει
η εκπαίδευση στην Ψυχοθεραπεία. Την στάση που όχι μόνο τιμά και σέβεται τον πόνο του άλλου, το κάλεσμα
του για βοήθεια, το αίτημα του για ανακούφιση, αλλά που επίσης τιμά και σέβεται το Πρόσωπο πίσω και
πέρα από τη διαταραχή και το σύμπτωμα. Τη στάση που διευκολύνει το πέρασμα από το εν ενεργεία άτομο
στο εν δυνάμει πρόσωπο. Παραφράζοντας τα λόγια της F. Dolto, (Ε. Κούκη, 1998, σελ. 183) θα έλεγα λοιπόν
ότι ‘Ηθική είναι ο σεβασμός των νόμων που διέπουν την ανάπτυξη του πελάτη μου’,
δηλαδή, η ενεργητική
προσπάθεια μου να διασφαλίσω στον πελάτη μου τις κατάλληλες συνθήκες ώστε να αναδυθεί από το πάσχον
υποκείμενο το λανθάνον δυναμικό του, η αλήθεια του.


Με αυτή την έννοια λοιπόν η ηθική του εκπαιδευόμενου θεραπευτή, το ήθος του αποτελεί αναπόσπαστο
στοιχείο της ταυτότητας του και ως τέτοιο δεν μπορεί παρά να βρίσκεται στο κέντρο της εκπαίδευσης του.
Σ’αυτή την ηθική μπορεί να βασιστεί και να εδραιωθεί οποιαδήποτε δεοντολογία, αλλιώς θα παραμένει ένα
εξωτερικό σύνολο κανόνων, ξένο και άψυχο, το οποίο απλά καλούμαι να ακολουθήσω, κάτι σαν το γράμμα του
νόμου δηλαδή, χωρίς όμως το πνεύμα του.


Παύλος Ζαρογιάννης


ΕΠΕΤΕΙΑΚΗ ΗΜΕΡΙΔΑ της Gestalt Foundation


“ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ”


ΚΥΡΙΑΚΗ 23 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2008, Αθήνα

Κυριακή, Νοεμβρίου 23

Νέο μεταφρασμένο άρθρο ...


Μπορείτε να διαβάσετε στο site μας το άρθρο:

"Οι Τρείς «Διαστάσεις» για το Σώμα (Σύμφωνα με την Διαδικασία Εστίασης)"

Άμεσο link: κάντε κλίκ εδώ