Σάββατο, Ιουνίου 27

Ψυχοσωματικοί Πόνοι: Η θεραπευτική διαδικασία τους, σύμφωνα με την Προσωποκεντρική & Focusing Βιωματική Ψυχοθεραπεία








Διεθνές Συνέδριο του ICPS
 24-28 Ιουνίου, 2009
Εκπαιδευτικό Κέντρο Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος Γλυφάδα
“Η Προσωποκεντρική Συμβουλευτική & Ψυχοθεραπεία Σήμερα: Διαδρομή και Προκλήσεις"

***

Παρουσίαση (15 λεπτών)

Ψυχοσωματικοί Πόνοι: 
Η θεραπευτική διαδικασία τους, 
σύμφωνα με την Προσωποκεντρική & Focusing Βιωματική Ψυχοθεραπεία

Εισηγήτρια: Άννα Καραλή 
Ψυχοθεραπεύτρια
Ελληνικό Κέντρο Focusing

***

Να σας ευχαριστήσω και εγώ με την σειρά μου για την 
παρουσία σας και το ενδιαφέρον σας για το συγκεκριμμένο 
θέμα...


Στην προσπάθειά μου να το φωτίσω, το δυνατόν σύντομα - μια και ο περιoρισμός του χρόνου είναι γεγονός - επέλεξα να χρησιμοποιήσω το power point, για να μην ξεφύγουμε από τα όρια του χρόνου....

 
Επιτρέψτε μου, πάντως, αρχικά ν’ αναφερθώ, συνοπτικώτατα, στον Eugene Gendlin, εμπνευστή της  Focusing Βιωματικής Ψυχοθεραπείας


Ο Gendlin φοιτούσε στο πανεπιστήμιο του Σικάγο (εργαζόταν για την διατριβή του στην Φιλοσοφία) όταν συναντήθηκε με τον Rogers και ευρέθηκε στον χώρο της ψυχοθεραπείας, μέσα από την φιλοσοφική του δουλειά και την έρευνα. Συνεργάσθηκε  περισσότερο από 10 χρόνια με τον Rogers στο γνωστό Wisconsin project. (1967) (Ερευνα με σχιζοφρενείς πελάτες, 
στο Νοσοκομείο Mendota State Hospital). 

Τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας, μεταξύ άλλων 
επιβεβαίωσαν ότι εάν ο θεραπευτής παρείχε τις γνωστές θεραπευτικές συνθήκες θα μπορούσε να δημιουργήσει μιά καλή θεραπευτική σχέση με τον πελάτη, και αυτή η σχέση θα μπορούσε να οδηγήσει στην συνέχεια στην αλλαγή της προσωπικότητας του. 

Το ιδιαίτερο στοιχείο όμως, που μ’ έκπληξη διεπιστώθει, ήταν ότι πέρα από τις θεραπευτικές συνθήκες υπήρχε και μία άλλη παράμετρος, αυτή της βιωματικής διαδικασίας του πελάτη(experiencing), που ευνοούσε την δημιουργία αυτής της καλής θεραπευτικής σχέσης. 

Τί εννοώ μ’ αυτό; Ο «επιτυχής» πελάτης ξεκινούσε από  ένα «υψηλότερο (higher) επίπεδο βιωματικής διαδικασίας», πράγμα  που συνέβαλε πολύ στην δημιουργία αυτής της καλής θεραπευτικής σχέσης (Pete Sanders, 2004).  

Αυτή η «ικανότητα» του επιτυχούς πελάτη να ευρίσκεται  σ’ επαφή με την βιωματική του  διαδικασία στο «εδώ και τώρα» οδήγησε τον Gendlin ν’ αναπτύξει τα βήματα της μεθόδου του Διαδικασία Εστίασης (Focusing) (1974) και στην συνέχεια διατυπώσει τη Focusing Βιωματική Ψυχοθεραπεία (1996). 


Θα ευχόμουν να συγκρατήσετε αυτό το κεντρικό χαρακτηριστικό της βιωματικής διαδικασίας  για να μπορέσουμε να ξετυλίξουμε το δυνατόν τη στάση του Προσωποκεντρικού και Focusing Βιωματικού Ψυχοθεραπευτή στο έργο του με πελάτες με ψυχοσωματικά προβλήματα. 

Ας διακρίνουμε λοιπόν κατ’ αρχήν μεταξύ εμπειρίας και 
βιωματικής διαδικασίας.

Η Εμπειρία 

O Carl Rogers, ως γνωστόν, διατηρεί μία «περιεχομένου» άποψη για την εμπειρία.
Ο Eugene Gendlin, υπογραμμίζει την βιωματική διαδικασία (experiencing), μιά και στην δική του θεώρηση η αλληλεπίδραση είναι πρωταρχική (Interaction is first).

Στην βιωματική διαδικασία, καίρια θέση κατέχει η 
Βιωμένη Αίσθηση (felt sense), μία σωματική αίσθηση, ένα «κάτι» ασαφές, που εάν στρέψουμε την προσοχή μας στο σώμα μας και του δώσουμε «χώρο», του επιτρέπουμε να υπάρξει…

Αλλά γιατί το «σώμα γνωρίζει»?

Σύμφωνα με το φιλοσοφικό έργο του Gendlin:

Κάθε ζών σώμα ενέχει (implies) το περιβάλλον
 
Το σώμα και το περιβάλλον μαζί συνδημιουργούν μία αλληλεπιδραστική διαδικασία (Process model).

Ειδικώτερα, ο ορισμός ενός εκ των πατέρων της φαινομενολογίας, Maurice Merleau-Ponty, διατρέχει όλο το έργο του Gendin:

“Το σώμα δεν είναι ένα απλό αντικείμενο, αλλά ο φορέας της ύπαρξής μας και ο καθοριστικός παράγοντας του τρόπου με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο...“

Εως τώρα, ακροθιγώς, έχουμε προσεγγίσει την φιλοσοφική σκέψη του Gendin, ως προς το σώμα...

Μπορούμε τώρα να προχωρίσουμε στο κυρίως θέμα μας,  ξεκινώντας από τα χαρακτηριστικά που απαντούμε σε  πελάτες  με ψυχοσωματικά προβλήματα  


Χαρακτηριστικά που απαντούμε σε πελάτες  με ψυχοσωματικά προβλήματα:

1) Μία ιδαίτερη μονόπλευρη στάση.
  
     Ολη τους η προσοχή κατευθύνεται προς το σώμα τους, αλλά όχι προς το ζών σώμα που εμπεριέχει συναισθήματα, σκέψεις και μετακινήσεις. Εκείνο που βιώνουν είναι ένα είδος «πόνος-σώμα»...

2) Αναζητούν εξηγήσεις.

       Δεν παραμένουν στην βιωματική τους διαδικασία για να αναγνωρίσουν τί τους συμβαίνει... Χρησιμοποιούν το «εάν» και το «διότι»...  
π.χ. 
- Εάν θα κάνω αυτό, θα πάθω εκείνο... 
- Με πονάει πάλι, διότι δεν επρόσεξα...  
       - Εάν το βράδυ καθήσω σ’ αυτή την στενή 
         καρέκλα, αύριο το πρωϊ θα είμαι χειρότερα...

3) Βασίζονται μόνο σε ό,τι βιώνουν και έχει να κάνει με τα συμπτώματά τους, και το κάνουν αποκλειστικά με ένα αιτιολογικό τρόπο. 

Ολες οι άλλες δυνατότητες αγνοούνται...  

Επαναδιευθετούν δηλαδή τα ήδη γνωστά κομμάτια τους, σε αντίθεση με την αναζήτηση κάτι νέου, μέσα από την βιωματική τους διαδικασία...
 
Τα ανωτέρω χαρακτηριστικά είναι που δημιουργούν, όπως αναφέρει ο Gendlin,  μία δεσμευτική δομή, την ακινητοποίηση/φραγή της βιωματικής διαδικασίας (structure bound experiencing

Ειδικώτερα στην θεωρία αλλαγής της προσωπικότητας (1964) ο Gendlin αναφέρει:

    Η εμπειρία μου χαρακτηρίζεται ως «δεσμευτική δομή» όταν συνεχίζω να βιώνω, σκιαγραφώ και αισθάνομαι κάτω από ένα συγκεκριμμένο (ήδη γνωστό) στερεότυπο τρόπο,  στερούμενος τις αναρίθμητες φρέσκιες πληροφορίες της παρούσης στιγμής...

Επιβάλλεται πάντως να σημειωθεί ότι ο όρος δεσμευτική δομή είναι ουδέτερος όρος. Δεν αναφέρεται σε αρρώστια, ή διαταραχή. Μιλά για την «μονόπλευρη/ περιοριστική» διαδικασία (narrowing process).

Μιλά για το «πάγωμα» (frozen whole), για την έλλειψη διαδικασίας, δεν έχει να κάνει μ’ ένα διαταραγμένο άτομο, αλλά με ένα άτομο με προβληματικό είδος εμπειρίας, που χρειάζεται ενσυναίσθηση και ποικίλες βιωματικές αποκρίσεις (experiential responses) από τον θεραπευτή του 

Κάτω από αυτές τις συνθήκες πώς καθορίζεται η «παρουσία» του Προσωποκεντρικού & Focusing Βιωματικού Ψυχοθεραπευτή;



Η «παρουσία» του θεραπευτή

1. Χρειάζεται να βοηθήσει τον θεραπευόμενο να παραμείνει και στην συνέχεια αναγνωρίσει ότι, αυτό που οι «περιορισμένες περιοχές» του πρεσβεύουν, δεν είναι η όλη αλήθεια...
  
Η«στενή» αντήληψή του και μόνο «χρωματίζει» τον κόσμο του, μέσα από τα δικά του γυαλιά... 
(Απαιτείται μακρύς χρόνος πρακτικής – και για τον θεραπευτή και τον θεραπευόμενο)


2. Χρειάζεται, ως θεραπευτές, ν’ αναγνωρίζουμε τα πρότυπα των χαρακτήρων μας, τις δικές μας μονόπλευρες αντιδράσεις. 

Είναι καλό να διερωτώμεθα: 
   
Ποιές είναι οι αυθόρμητες αποκρίσεις μου σε ανθρώπους που «πάντα έχουν κάτι», που παραπονούνται ατέλειωτα... 

(Απαραίτητη μακρά και συχνή εποπτεία) 


3. Ερωτήσεις του είδους:

Ποια είναι η δική μου εμπειρία όταν  
  υποφέρω από πόνο;
Τί πίστευε η οικογένειά μου γύρω από αυτό το θέμα;
Πώς μου έχουν συμπεριφερθεί οι γιατροί, οι δικοί  
  μου, σ’ ανάλογες περιπτώσεις;
. Ποιά είναι η αντίδρασή μου όταν ο άλλος υποφέρει;
 
χρειάζεται να επανέρχονται συχνά-πυκνά όταν εργαζόμεθα με πελάτες με ψυχοσωματικούς πόνους...

Και σ’ αυτό το σημείο πιστεύω είναι σαφές ότι αναζητούμε χαρακτηριστικά δεσμευτικής δομής της ιδικής μας, ως θεραπευτών, βιωματικής διαδικασίας...

Τελικά, καταλήγουμε στο κυρίως θέμα μας: 

«Πώς δουλεύουμε με πελάτες με ψυχοσωματικούς πόνους»

Ανάγκη γι’ αυξανόμενη – από στιγμή σε στιγμή –  ενσυναίσθησή μας

Ανάγκη, μέσω βιωματικών αποκρίσεων (experiential responses), ν’ ανταποκριθούμε στο «όριο» της συνειδητότητας (edge of awareness) του πελάτου, σ’ αυτό το σιωπηλό τοπίο, πίσω από το «παγωμένο όλον» (frozen whole).

Προσπάθεια για ένα ευρύτερο χώρο, για τη σωματική τους συνειδητότητα

Προσπάθεια για να παραμένουμε στα συναισθήματά τους και να τα επαναφέρουμε με διακριτικές ερωτήσεις, με πολύ ευγένεια και ευαισθησία... 
   
«Εκπαίδευση» για το πώς μπορούν να μετακινούνται από τον χώρο του πόνου και προς τον πόνο, βοηθώντας τους να εστιάσουν την προσοχή τους στην αναπνοή τους και να νιώσουν γειωμένοι...

«Εκπαίδευση» για το πώς μπορούν να «βηματίσουν» πίσω, και ρωτήσουν  εσώτερα:
Πώς νιώθω μ’ «όλο αυτό»; 

Αυτό, το τελευταίο, είναι και το σημαντικώτερο σημείο αναζήτησης της βιωμένης τους αίσθησης... 
Μετά από αρκετό καιρό ίσως μπορέσουν να την προσεγγίσουν και τότε να μπορέσουν να νιώσουν «Ολο αυτό»... τον τρόπο που ζούν ως «όλον». 

Μ’ αυτόν τον τρόπο προσέγγισης της βιωμένης αίσθησης, νέες έννοιες μπορεί να αναδυθούν... 

Ισως τώρα μπορέσουν να «δούν» ότι είναι η ζωή τους που χρειάζεται προσοχή, όχι μόνο τα συμπτώματά τους...



Σας ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας, την πολυπληθή παρουσία σας και την ενδιαφέρουσα συμμετοχή σας... 

Επιτρέψτε μου κλείνοντας να σας προσφέρω μία «αχτίδα» ηρεμίας μέσα από την μουσική του J.S.Bach (sonata “siciliana”, 2nd movement)

Και πάλι ευχαριστώ...















Βιβλιογραφία

Gendlin, Eugene, (1964). A Theory of Personality Change. Chapter four in: Personality Change, Philip Worchel & Donn Byrne (Eds.), New York: John Wiley & Sons.

Gendlin, Eugene, (1968). The Experiential Response, International Focusing Institute, New York, www.focusing.org

Gendlin, Eugene, (1996). Focusing Oriented Psychotherapy. A Manual of the Experiential Method. Guilford Press.

Gendlin, Eugene, The Process Model, International Focusing Institute, New York, www.focusing.org

Geiser Juchli, Christiane, (2003). "Talking About Differences", Paper presented at the 15th Focusing Conference Pforzheim 

Lietaer, German, (2002). The United Colours of Person-Centred and Experiential Psychotherapies, PCEP 1, 4-13

Purton, Campbell, (2004). Person-Centred Therapy. The Focusing-Oriented Approach, Palgrave

Rogers, Carl, (1980). A Way of Being, Boston: Houghton Mifflin

Sanders, Pete, (2004). Tribes of Person Centred Nation, Pccs Books